در اوایل قرن پنجم شمسی غزنویان بر قسمتی از منطقه مسلط شدند. آنان اولین حکومت ترک تبار(افغانی) در منطقه بودند و در تغییر ترکیب جمعیتی و زبانی آذربایجان نقش عمده‌ای داشتند. بدنبال غزنویان سلجوقیان که حکومتی ترک تبار بودند بر منطقه حاکم شدند. این دوران، دوران شکوفایی ادبیات فارسی در منطقه نیز میباشد. مشهورترین شاعران این دوران، نظامی گنجوی و می‌باشند
به روایت معمول، آغاز ردپای جوامع یهودی افغانستان به تبعید یهودیان بعد از غلبه آشوریان (۷۲۰ قبل از میلاد) و تبعید به بابل (۵۶۰ قبل از میلاد) برمی‌گردد. گرچه شواهد باستان‌شناسی چندانی در تایید این باور وجود ندارد با این همه یافته‌های گوناگون و شواهد عمده‌ای وجود دارد که حضور مستمر یهودیان را از قرن هشتم تا قرن بیستم در سرزمین افغانستان نشان می‌دهد. تنها تعداد کمی از منابع، حضور یهودیان را در این سرزمین قبل از قرن هشتم ذکر میکنند. متن‌های مذهبی گوناگون به عربی و عبری در قرن دهم اشاره می‌کند که خاک شرق توسط جوامع یهودی پر شده است. خاک شرق طی سال‌های میانی (قرن هشتم تا چهاردهم) با خراسان (به معنی سرزمین آفتاب) ارتباط داشت که همان افغانستان شمالی بوده و با نواحی شمال شرق ایران و بخش‌های جنوبی آسیای مرکزی همسایه بود. مفسران یهودی نیز خراسان را به عنوان ناحیه‌ای که در آن یهودیان تبعید شدند معرفی میکنند. این مفسران وجود یک جامعه یهودی پیشرفته را در این ناحیه اثبات میکنند. الحاج محمد الادریسی یک تاریخ نویس مسلمان (۱۱۶۶-۱۰۹۹ هـ.ق) نیز در تحقیق خود بر روی سلسله بنی جلال، از جوامع یهودی در شهرهای غزنه و نیشابور نام می‌برد. بنیامین تودولایی در مورد جوامع یهودی غزنه و نیشابور گزارش می‌دهد: غزنه شهر بزرگی است بر روی رود گازن ، جایی که در حدود ۸۰۰۰۰ یهودی وجود داشت. غزنه از لحاظ تجاری اهمیت دارد. در کوه‌های نیشابور، چهار نسل از بنی‌اسرائیل به نام‌های نسل دان، نسل زبولون، نسل آشر و نسل نفتالی ساکن بوده که در اسارت شَلمَن ِاسِر پادشاه آشور بودند. آنان شهرها و دهکده‌های بزرگی در کوهها داشتند. آنها تحت قوانین غیریهودی‌ها نبودند، اما شاهزاده‌ای به نام آر. یوسف اَمَرکلا لاوی داشتند و طلبه‌هایی در میانشان وجود داشت.
مطالب مرتبط: یهودیان افغانستان
نگارهٔ ۳: تندیس‌های ایزدبانوان مادر از مُندیگَک (چپ) و تپهٔ دِه‌مُراسی (راست)، گِل پُخته، ولایت قندهار، هزارهٔ سوم پیش از میلاد.
نگارهٔ ۴: سنگ لاجوَرد (لاتین: Lapis lazuli) نوعی سنگ قیمتی آبی‌رنگ است که تنها در افغانستان یافت میشود[۱۵] ولی از هزاران سال پیش در جهان خواهان زیادی داشته‌است. این سنگ در جواهرات فراعنهٔ مصر باستان، هنر خاور نزدیک باستان و تا هنر رنسانسِ ایتالیا به چشم می‌خورد. وجود ده‌ها تُن سنگ لاجورد بکارفته در گنجینه‌های شاهان میان‌رودان (بین‌النهرین) و فراعنهٔ مصر باستان نشان‌دهندهٔ این واقعیت است که این سنگ قیمتی در آن عصر در اوج مُد بوده و نیاکان باشندگان افغانستان در تجارت و بازرگانی در عصر بُرُنز نقش پویایی داشتند. همچنین ضرورت انتقال این همه سنگ لاجورد از افغانستان به خاور نزدیک و مصر گواه بر موجودیت امکانات و تاسیسات پیشرفتهٔ بین راهی در آن عصر است. سمت چپ، بالا: نمونه‌ای از سنگ لاجوَرد. سمت چپ، پایین: لاجورد بکار رفته در یکی از زیورآلات توت‌عنخ‌آمون، یکی از فراعنهٔ مقتدر مصر باستان، ۱۳۵۲-۱۳۶۱ پیش از میلاد. سمت راست: لاجوَردِ بکار رفته در “قوچ در یک بیشه”، بدست‌آمده از مقبره‌های شاهی شهر باستانی اور، میان‌رودان (بین‌النهرین) باستان، عراق امروزی، ۲۵۰۰-۲۶۰۰ پیش از میلاد.
ویکی پدیا
نگارهٔ ۱: ابزارهای سنگی شامل انواع تیغه‌های کوچک، متعلق به دورهٔ پارینه‌سنگی پایانی (۳۰٫۰۰۰ پیش از میلاد) که از قَرَه‌کَمَر در ولایت سمنگان، شمال افغانستان بدست آمده‌اند.
دوران پارینه‌سنگی[پ ۱] یا عصر حجر (سنگ) کهن، نخستین، ابتدایی‌ترین و طولانی‌ترین مرحله زندگی انسان است؛ از دو میلیون و پانصد هزار تا دورهٔ نوسنگی (عصر حجر نو)، زمانی که انسان با کشاورزی آشنا شد، در حدود دوازده هزار سال پیش را در بر می‌گیرد. این دوران خود به سه زیر دوره تقسیم میگردد:
دوران پارینه‌سنگی افغانستان
فاصلهٔ زمانی زیاد، دیدگاهمان را راجع به پیدایش نخستین مردمان در افغانستان، که در تراس‌های رودخانه‌ها و غارهای زیستگردار و پناهگاه‌های صخره‌ای در شمال و شرق این کشور امروزی می‌زیستند تار می‌کند. صدها ابزار سنگی در ساحه‌های متعدد در دشت و صحرا پراکنده شده‌اند – ابزاری چون ابزار کوارتزی متعلق به دورهٔ پارینه‌سنگی زیرین (تبرهای دستی، چاقوهای دسته‌دار و تراشه‌ها) با قدمتی بیش از ۱۰۰٫۰۰۰ ساله – گواهی است بر موجودیت فعالیت‌های منظم انسان در ابتدایی‌ترین بُرهه‌های تاریخی. اسکلت انسان نِئاندِرتال در طی اواسط دههٔ هفتاد میلادی در درهٔ کور در بدخشان، و همچنین استخوان گیجگاهی بزرگی یافت شده‌اند که به عقیدهٔ دانشمندان می‌بایست متعلق به انسان امروزی با ویژگی‌های نئاندرتالی باشد. لوئی دوپری، باستان‌شناس دانشگاه پنسیلوانیا راجع به کشف درهٔ کور می‌گوید:
پیشینهٔ حضور یهودیان در افغانستان نامعلوم است و گمان می‌رود آنها پس از ویرانی معبدشان توسط بخت النصر فرمانروای قوم آشور در ۷۲۰ پیش از میلاد و تبعیدشان به بابل در ۵۶۰ پیش از میلاد، به مناطقی در جنوب عراق٬ ایران و افغانستان فعلی که زیر سلطهٔ آشوریان درآمده بود کوچانده شدند. با این همه یافته‌های گوناگون و شواهد عمده‌ای وجود دارد که حضور مستمر یهودیان را از قرن هشتم تا قرن بیستم در سرزمین افغانستان نشان می‌دهد که بیشتر در شهرهای هرات، کابل، بلخ و بعضا در غزنی می‌زیستند.
تشکیل دولت اسرائیل در سال ۱۹۴۸ میلادی و جنگهای اعراب و اسرائیل به تشدید مخالفت‌ها با یهودیان منجر شد. در سال ۱۹۵۰ میلادی که یهودیان به طور رسمی اجازه ترک افغانستان را داشتند، یهودیان بسیاری در نیمه اول قرن بیستم آن جا را ترک کرده و برخی از آنان در اسرائیل ساکن شدند. تبلیغات صهیونیستی به طور کامل در افغانستان ممنوع گردید و با این همه مهاجرت به آنجا فقط از اواخر سال ۱۹۵۱ م. اجازه داده شد. در سال ۱۹۶۷ م. تعداد یهودیان افغان که به اسرائیل مهاجرت نموده بودند به چهار هزار نفر رسید.
از ۱۹۵۲ م. یهودیان از خدمت در ارتش معاف شدند و مجبور بودند به جای آن مالیات معینی را پرداخت نمایند. در ۱۹۹۰ م. تنها ۱۵ تا ۲۰ خانواده در کابل باقی ماندند که آنان نیز در جریان جنگهای داخلی افغانستان آن جا را به قصد ترکمنستان، ازبکستان و هند ترک کردند. تا سال ۲۰۰۱ م. حداقل دو یهودی در کابل شناخته شدند. اسحاق لوی ۸۰ ساله سرایدار کنیسهٔ کابل در ژانویه ۲۰۰۵ درگذشت و برای به خاکسپاری در کوه زیتون در اورشلیم برده شد. در حال حاضر زبولون سیمینتوف تنها یهودی بازمانده در افغانستان است.
ازماندهٔ گورستان یهودیان هرات موسوم به (قبرستان موسایی‌ها)
ویرایش تاریخی ولایت پروان:
ولایت پروان پایتخت امپراطوری کوشانی ها بخصوص در عهد کنشکا کبیر است.شهر بگرام در دو سوی دریای پنجشیر مهد تمدن کوشانی میباشد.پروان در دامان جنوبی هندو کش همیشه سنگرها و عقب گاه مطمئن کابلستان بوده است.جنگهای شدیدی که باشندگان پروان در برابر چنگیز خان کردند به گزارش میر غلام محمد غبار نویسنده افغانستان در مسیر تاریخ سبب شد که چنگیز برای نخستین بار مزه تلخ شکست را بچشد البته که چنگیز خان برای اولین بار در تاریخ پروان به شکست مواجه شده است ان هم در منطقه ای بنام پول متک در دوران جنگهای سه گانه مردم افغانستان در قرن ۱۹ با انگلیس باز هم پروان دژ استوار و دیوار عبور ناپذیر در برابر متجاوزان انگلیسی بود. پس از ان که امیر حبیب الله خان کلکانی در سال ۱۹۲۸ با مرکز قرار دادن پروان در شورشهای ضد حکومتی توانست حکومت امان الله را سرنگون کند. پروان برای اولین بار به مثابه منطقه تاج بخش و تاج گیر شناخته شد. از ین رو وقتی نادر خان به قدرت رسید برای در هم کوبی روحیه این مردم کسانی زیادی از مردم را کشت و دارایی های شان را غارت کرد. همچنان برای تداوم سلطه خود برین مردم به جابجا سازی طرف داران در نقاط مختلف پروان پرداخت. همچنان اطراف شهر چاریکار را به سوی جنوب و شرق جوی دیگری ابیاری میگردد. که از دریای غوربند اب می گرفت. این جوی ها بنام جوی چاریکار،جوی خواجه و جوی ماهی گیر یاد میشوند. این جوی ها در حال حاضر از شاخه شرقی کانال ابیاری پروان اب می گیرند. مناطق دیگر پروان بیشتر از اب ها یکه از کوهها سرازیر می شوند اب می گیرد.بندها و انهاری که در ین مناطق وجود دارد به صورت عنعنوی ساخته شده و قرون متمادی بدین سو به همین منوال بوده است. یکی از جمله مناطق مهم و عمده مربوط به ولایت پروان و نزدیک به ولسوالی های کابل، علاقه داری سنجد دره بوده که دارای هفت قریه میباشد. که به دو حصه مهم بالا ده و پایین ده تقسیم شده است. تمام افراد ساکن سنجد دره سونی مذهب و فارسی زبان اند. سنجد دره هم سرحدّ با دره غوربند و شهرک سابقه عمومی کابل-پروان است.اهالی سنجد دره اکثرّا مردمان تجارت پیشه بوده اکثریت مردمان ان در ولایات کابل، پروان، مزار،تخار،بغلان،هرات و سایر مناطق زندگی میکنند. این محل دارای تعداد از زیارت گاها بوده که مشهورترین ان پنج پیران پنجشیر و زیارت رومی بوده است. مشهورترین محل در سنجد دره مناطقی بنام چهار جوی است، که زمانی پایگاه قوماندان ملا محمد ساکن اصلی قریه ده غلامان بود، که شاهد درگیری میان طالبان و جبهه متحد بود.
کو شانی ها که در قرن یک،دوم و سوم عهد مسیح در بگرام استقرار یافته اند. عموما در ابادی های عصر یونانی که بیشتر شرح یافت متمرکز گردیده اند و مسکو کات ایشان بیشتر از محوّطه خرابه های شهر جدید شاهی بدست می اید. چون کو شانی ها مدت مدیدی در بگرام تمرکز داشته اند و در زمان کنشکاه کبیر این نقطه پایتخت تابستانی امپراطوری محسوب می شد. علاج ندارد که ایشان هم به نوبه خود در محوطه شهر جدید شاهی از حیث عمارات چیزی علاوه ننموده باشند، چون عصر ایشان از نقطه نظر ترقی عمارات یکی از مهم ترین دوره های اریانا است به خیال من خرابه ها یک حصه بزرگ شهر جدید شاهی که در حقیقت دامنه همان شهر شاهی قدیم یونانی است. ابادی های زمان ایشان را نمایندگی می کند.
ملتفت باید بود که مطلب از عصر بو دایی در اینجا کدام دوره نیست که بعد از عصر یونانی و کوشا نی امده باشد زیرا در هر دو دوره اخیر بودیزم در افغانستان رواج داشت. خرابه های که ذیلاً شرح میدهیم مربوط به عابدات مذهبی بو دایی است. انها را تحت عنوان عصر بو دایی آوردیم و هیچ جایی شبیه نیست که اکثر ان در زمان کوشا نی ها تعمیر شده باشد
ادامه مطلب ...
ورود آریایان به سرزمین افغانستان ۲۵۰۰سال ق از م تایید شده است.آرین ها خود را اصیل وصاحب اخلاق نیکو می گفتند.در مورد سرزمین قبلی آنها معلوماتی در دست نیست آن چه روشن است ورود آرییایی ها به افغانستان از آن سوی سیردریا وآمو دریا به بخدی(بلخ)می باشد.
آرئیانان در ابتدا زنده گی شبانی وکوچی داشتند.بعدار جابجای شدن در بخدی روبه زنده گی شهری آوردند.خانواده را (کولا)می گفتند.چند کولا یک قبیله را تشکیل میداد از چند قبیله یک قوم تشکیل میشود.محل زیست خویش را بنام(پور)یاد میگردند.همه این نام ها در کلمات مانند کهول،میرویس،بگرام،شیرپوروغیره اکنون نیز معمول است.
آریائیان ساحات مورد استفاده وزیست خود را آریانا ویجه یا آریاناورشومی گفتند،کلمه ورشو تاکنون هم مورد استعمال دارد.آریائیان در بخدی(بلخ)اساس اولین مدنیت آریائی را گذاشتند.شهر بلخ را ساختند برای دفاع از شهر دیوارهای عریض وبرجهای را اعمار کردند،که آثار آن تا به هنوز پا برجا است.
آریای هابعد از رسید به بلخ به تربیه موشی پرداختند جشن میگرفتند مشهورترین جشن آنها به نام سامانه یاد میشود.دراین جشن جوانان به اسپ سواری می پرداختند.نیزه بازی ورقص می کردند ومیدان رزم وبزم را بر پا می کردند.
برج عبدالله یا عبدالله برج:
که به اذهان آشناست شاهدگواه اولین اقامت امپراطـوری مقدونی است.ســــکندر بعد از فتــح هـــرات وسیستان وارد حوزه کابل شد ودر کناررود بزرگ پنچشیر وشتل وغوربند اقامت میگزیند.بعد بـــه ان طرف رودخانه یعنی پروان،زمستان راغ توقف مینماید ودر جبل سراج بالای تپه یا ارگ امیر حبیب الله یک دژ مستحکم ساخته که بنام( سکندریه قفقاز)مشهوربود( این دژ تخریب شده وهیچ نشانی از ان باقی نمانده).در حوزه کوهدامـن وکوهـسـتان شهربـاسـتانی است که بنــام کاپیــسی که در قرن ۵و۶ق ازم در اثرفتوحات سیروش وداریوش هخامنشی ویران وآبـاد شـده .در مجـموعه خرابـه هـای بـگرام دوسـاحه مشخص را مشاهده میکنیم که تقریبا هردو بهم پیسوست است یکی برج عبدالله ودیگـری بگـرام از هـم تفکیک میتوانیم. هردوی آن در قرن ۲ق از م وپیـشتر ازآن بـدسـت یونـانـی ها پایـه گـذاری شـده.جـناب مـرحوم احـمد علی کهـزاد درکتاب خود(افغانستان در پرتو تاریخ)میـنویسد:اسـم پـروان درادب باسـتانی کشور ما شکل “پروانتا” بصورت اسم کوهی دراوستا ،تذکر داده شده است وشمال سرد ومداوم کـه از برف های سالنگ می خیزدبنام باد پروان معروف است.
به روایت تاریخ اسکندر در خزان۳۲۸ق ازم به بگرام رسید ودر سواحل رود خانه پنچشیر متوقف شد..
افغانستان، اگرچه به‌عنوان یک کشور و یک ملت دارای تاریخی جدید است؛ اما، این سرزمین از لحاظ قدمت تاریخی، یکی از کهن‌ترین کشورهای جهان به‌شمار می‌رود
سرزمین افغانستان امروزی بدلیل قرارگرفتن در مسیر جاده ابریشم محل پیوندگاه تمدن‌های بزرگ جهان بوده و در طول قرن‌ها، قشرهای پیاپی از هویت‌ها، فرهنگ‌ها و باورها سرزمینی را که امروزه افغانستان نامیده میشود بازشناسانده‌اند. این موقعیت مهم و حساس ژئواستراتژیکی و ژئوپولیتیکی افغانستان در شکل دادن موزائیکی غنی از فرهنگ‌ها و تمدن‌های بزرگ همچون ایرانی، یونانی، بین‌النهرینی و هندی در این کشور نقش مهمی داشته‌است و میراث فرهنگی باستانی این کشور را ترسیم می‌کند: از پیکره‌های یونانی-بوداییگندهارا گرفته تا نگاره‌هایِ دیواریِ مغاره‌های بامیان و تا نقوش تذهیب و خوشنویسی که زینت‌بخش بناهای دوران نخستین اسلامی هستند از عصر پارینه‌سنگی و طی دوره‌های تاریخی، مردم افغانستان، یا همان ایرانیان شرقی باستان، جایگاه عمده‌ای در معرفی و گسترش ادیان جهانی و نقش مهمی در بازرگانی و دادوستد داشته و گهکاه کانون مسلط سیاسی و فرهنگی در آسیا بوده‌اند. از این رو افغانستان در طول تاریخ گلوگاه یورش مهاجمین و جهان‌گشایان بوده که ردپای آنها هنوز در گوشه و کنار این سرزمین دیده میشود.
افغانستان کنونی به عنوان جزئی از ایران باستان در طول تاریخ درازمدت خود شاهد حکومت‌های بسیاری از جمله هخامنشیان، سلوکیان، اشکانیان، ساسانیان، امویان، عباسیان، صفاریان، سامانیان، غزنویان، غوریان، سلجوقیان، خوارزمشاهیان، ایلخانان مغول، تیموریان، گورکانیان، صفویه، و افشاریه بوده‌است. در سال ۱۱۲۶احمدشاه درانی که از سرداران نادرشاه افشار بود، پس از مرگ او بر ناحیه شرقی فلات ایران (خراسان) مسلط شده خود را امیر خراسان خواند .
افغانستان چندی پس از استقلال، زیر سلطهٔ
بریتانیا
درآمد. از زمان استقلال افغانستان در سال ۱۲۹۸، این کشور دو بار توسط امپراتوری بریتانیا اشغال گردید و تا زمان اعلان استقلال آن توسط
امان الله خان
در ۱۲۹۸ (۱۹۱۹ م.) سیاست خارجی افغانستان زیر نظر مستقیم امپراتوری بریتانیا بود. واژهٔ افغانستان به عنوان نام یک کشور در سال ۱۳۰۲ و در قانون اساسی
امان‌الله شاه
به تصویب رسید.
آغاز پادشاهی امان‌الله شاه در سال ۱۳۰۲ آغاز تاریخ مستقل افغانستان است. تاریخ پیش از این زمان عبارت از تاریخ مشترک افغانستان با ایران است